Moździerze od momentu pojawienia się były przeznaczone do rozcierania bądź kruszenia substancji organicznych i mineralnych. Znalazły zastosowanie w pracowniach, głównie aptekarskich, laboratoriach i w gospodarstwach domowych.
Najczęściej spotykanymi są moździerze do tłuczenia. Są to przeważnie naczynia dość głębokie i wąskie. Wykonywano je głównie z metalu – brąz, mosiądz, rzadziej żeliwo.
Powszechne zastosowanie znalazły w gospodarstwach domowych, gdzie używano ich do tłuczenia przypraw kuchennych (np. gałki muszkatołowej czy brył cukru). W minionych stuleciach moździerze były dość kosztowne, a ich posiadanie świadczyło o zamożności domu, stąd też pokrywano je często bogatą dekoracją reliefową. Tłuczek miał długi uchwyt, a jego część robocza była spłaszczona, tak aby rozdrabniane substancje nie wydostawały się na zewnątrz.
Moździerze są też najstarszym typem przyrządów, które służyły do przygotowywania leków. W aptekach, obok moździerzy głębokich i wąskich, zobaczyć można też płytkie i szerokie. Ten typ wykonywano często z kamienia, a w czasach nowszych z ceramiki ( w tych ostatnich wyrabiano maści). Służył on głownie do rozcierania niewielkich ilości substancji. Uderzanie tłuczkiem nie było wskazane nie tylko ze względu na ryzyko wysypania zawartości, ale i na niebezpieczeństwo ukruszenia kamiennego trzonka.
Na cześć aptekarskich przyrządów powstała nawet piosenka autorstwa W.R. Jeevesa
„Dźwięczałem, śpiewałem w komnacie na ławie,
Gdy mędrzec alchemik uderzał w me wnętrze;
I ból czułem tłuczka i łoskot słyszałem,
Zapachem ziół słodkich wzbierało mi serce…
[…]
…Nie śpiewam, nie dzwonię, jak dawniej bywało,
Gdy dłoń alchemika wzbudzała me dźwięki;
Trwam niemy i martwy, jak lutnia zerwana
Wśród zmian, które niosą mijające wieki.*
(tłum. Krystyna Poborska)
Opracowała: Monika Romanowska Pietrzak
*cyt. za: W. Roeske, Polskie apteki, s.158-159, Ossolineum 1991
Bibliografia
Moździerze. Katalog wystawy, oprac. Michał Gradowski, Warszawa 1998
W. Roeske, Polskie apteki, Ossolineum 1991
Wikipedia, Moździerz kuchenny
